Kolesterol, dolaşım sistemimizde bulunan hayati fonksiyonlarda görev alan bir lipittir. Büyük bir kısmı karaciğerden üretilen kolesterol aynı zamanda besin yoluyla da vücuda alınabilmektedir. Günlük ihtiyacı yaklaşık olarak 1 gramdır. Ana kaynağı karaciğer, günlük gereksinimin %70’ini karşılayabilmekte, geri kalanı ise besin yoluyla hayvansal gıdalardan vücuda alınabilmektedir. Metabolizma için hayati önem taşıyan kolesterolün günlük ihtiyacından fazla alınması veya üretilmesi kandaki seviyesini arttırır. Kandaki seviyesi oldukça önemlidir. Kolesterol seviyesinde artış damar tıkanıklığı gibi vücutta ciddi hasara, hatta ölüme bile neden olabilmektedir. Damar tıkanıklığı sonucu kalp yeterli beslenemez ve fonksiyonlarını yerine getiremez. Bu nedenle kolesterolün dengede tutulması sağlıklı ve kaliteli bir yaşam için oldukça önemlidir. Kolesterol seviyesindeki artışı oluşturabileceği zararları azaltmak için kolesterolü düşüren besinler tercih edilmelidir.
Kolesterol Belirtileri Nelerdir?
Yüksek kolesterol tipik olarak herhangi bir belirtiye neden olmaz. Ancak kalp krizi veya inme gibi belirtiler meydana gelebilmektedir. Çünkü kolesterol yüksekliği arterlerde plak oluşumuna yol açar. Plak damarları daraltır. Böylece damarlardan daha az kan geçer. Plak oluşumu damar yapısını değiştirir. Bu plak birikimi şu komplikasyonlara yol açabilmektedir:
Felç
Kalp krizi
Koroner kalp hastalığı
Bacaklarda ve ayaklarda yaygın olarak arterleri etkileyen bir durum olan periferik arter hastalığı
Kronik böbrek hastalığı
Çeşitleri Nelerdir?
HDL (iyi huylu kolesterol): Besin yoluyla alınamaz. Karaciğer tarafından üretilmektedir. Yüksek yoğunluklu protein olarak adlandırılmaktadır. Kanda bulunan fazla kolesterolün karaciğere taşınmasını sağlayarak kandaki seviyesini dengede tutmayı sağlar.
LDL (kötü huylu kolesterol): Karaciğerde üretilen ve kolesterolü kana taşımakla görevli olan proteinlerdir. Kandaki artışı damar sertleşmesi, damar tıkanıklığı, ani felç, kalp krizi gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilmektedir.
Kolesterol Neden Olur?
Sağlıksız beslenme, yeterince egzersiz yapmama, fazla kilolu olma, sigara içme ve fazla alkol kullanımı kolesterole neden olur.
Kan testi, kolesterolün yüksek olup olmadığını saptar. Toplam kan kolesterol düzeyine 240 mg/dl ve üzeri değere sahip olmak yüksek kolesterol anlamına gelir. Ailenizde yüksek kolesterol öyküsü varsa, doktor kontrollerinizi daha sık kontrol yapmanız gerekmektedir.
Kolesterol Yüksekliğinin Nedeni Nedir?
Yüksek kolesterolün nedenleri şunlardır:
Sağlıksız bir diyet - özellikle, yüksek düzeyde doymuş yağ tüketmek
Sigara içmek - sigarada bulunan akrolin adı verilen bir kimyasal, hdl'nin kolesterolü yağ birikintilerinden karaciğere taşımasını durdurarak arterlerin daralmasına (ateroskleroz) yol açar
Diyabet veya yüksek tansiyona sahip olmak (hipertansiyon)
Ailede inme veya kalp hastalığı öyküsü olması
Ailesel hiperkolesterolemi adı verilen kalıtsal bir durum olması
Kolesterolu Yükselten ve Düşüren Besinler Nelerdir?
Kolesterolü yükselten besinler şunlardır:
Sığır eti ve kuzu eti gibi kırmızı etlerin yanı sıra sosis gibi işlenmiş etler
Krema, tam yağlı süt ve tereyağı gibi tam yağlı süt ürünleri
Yüksek kolesterolde beslenmede özellikle kolesterolü parçalayan asitler içeren, yağ oranı düşük, lif bakımından zengin, çoklu ve tekli doymamış yağ oranına sahip besinler tercih edin. Besinlerin kan kolesterolü üzerine olan etkisi hakkında yapılan bir çalışma paketli ürünlerde kullanılan kolza tohumu yağı, kanola yağı yükseltmiştir. Yulaf, arpa, çavdar, psyllium içeren besinlerin düşürdüğü saptanmıştır. Ayrıca avokado, zeytin yağı, zeytin, zerdeçal kolesterolde büyük düşüşler sağlarken, şeker tüketimi kolesterolü artırıcı etkisi olduğu belirlenmiştir.
Kolesterol Diyeti Nedir? Nasıl Uygulanır?
Kolesterol diyetinde kolesterolü düşürmek için özellikle doymuş yağ ve trans yağı sınırlamalısınız. Doymuş yağ LDL seviyenizi yükselmektedir. Bazı etlerde, süt ürünlerinde, çikolatada, unlu mamullerde ve derin yağda kızartılan ve işlenen gıdalarda bulunmaktadır. Trans yağ başka bir kötü yağdır. LDL değerini yükseltir. HDL değerini düşürür. Trans yağ çoğunlukla çubuk margarin, kraker ve patates kızartması gibi hidrojene sıvı ve katı yağlarla yapılan gıdalarda bulunmaktadır. Bu kötü yağlar yerine yağsız et, yağlı tohumlular ve zeytinyağı gibi daha sağlıklı yağları tüketin.
Kolesterol içeren yiyecekleri sınırlayın. Kırmızı et kolesterolü en çok arttıran besinler arasında yer alır. Süt ve süt ürünleri, yumurta, margarin, şeker, krema, kızartmalar, fast food ve karbonhidrat içeriği yüksek gıdalar kolesterolün artmasına neden olacağından uzak durulması gerekir.
Sağlıklı yağları uygun miktarlarda tüketin. Zeytinyağı: Antioksidan özelliği olan yağdır. Kalp sağlığı üzerindeki olumlu etkileri vardır. Fındık, fıstık ve ceviz: Omega 3 ve E vitamini bakımından oldukça zengin olan bu besinlerin kolesterolü %7-%10 oranında azaltır. Avokado: Yemeklerde, salatalarda kullanılabilen avokado kolesterolü düşüren yağ asitleri içerir. Yüksek kolesterole karşı bir savaşçıdır.
Bol miktarda çözünür lif yiyiniz. Çözünür lif içeriği yüksek yiyecekler, içerdiği çözünebilir lifli yapısı sayesinde kolesterolü düşürmeye yardımcı olmaktadır. Yulaf, elma, muz, portakal, armut ve kuru erik gibi meyveler, barbunya, nohut, börülce ve fasulye gibi baklagiller iyi lif kaynağıdır.
Meyve ve sebze yiyin. Meyve ve sebzeler açısından zengin bir diyet, diyetinizdeki önemli kolesterol düşürücü bileşikleri artırır. Bitki stanolleri veya steroller olarak adlandırılan bu bileşikler, çözünür lif gibi çalışır.
Omega-3 yağ asitleri bakımından zengin balıkları yiyin. Bu asitler LDL seviyenizi düşürmez, ancak HDL seviyenizi yükseltmeye yardımcı olabilir. Ayrıca kalbinizi kan pıhtılarından ve iltihaptan koruyabilir ve kalp krizi riskinizi azaltabilirler. Özellikle somon balığı, uskumru, alabalık ve sardalya omega-3 içeriği sayesinde iyi kolesterolü arttırırken kötü kolesterolü azaltmaya yardımcı olur. Haftada en az iki gün balığa yer verebilirsiniz.
