Şeker hastalığı, tıbbi olarak diyabet olarak da bilinen, vücuttaki kan şekeri seviyelerinin düzenlenmesinde sorun yaşanan bir hastalıktır. Kan şekeri veya glukoz, vücut hücrelerine enerji sağlamak için kullanılan bir yakıttır. Pankreas adı verilen bir organda üretilen insülin hormonu, kan şekeri seviyelerini düzenlemek için görev yapar. Ancak şeker hastalığında, vücut ya yeterli miktarda insülin üretmez ya da üretilen insülini etkili bir şekilde kullanamaz.
Şeker Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Şeker hastalığıbelirtileri kişiden kişiye değişebilmekte ve hastalığın tipine bağlı olarak farklılık gösterebilmektedir. İşte genel olarak şeker hastalığının yaygın belirtileri:
Sık idrara çıkma (Polüri): Şeker hastalığı olan kişilerde sık idrara çıkma görülmektedir. İdrar miktarı artar ve özellikle gece idrara kalkma ihtiyacı olur.
Sürekli aşırı susama (Polidipsi): Şeker hastalığı olan kişilerde sürekli bir susama hissi vardır. Su içme ihtiyacı arttığı gibi susuzluk hissi de hemen gitmeyecektir.
Aşırı yemek yeme isteği (Polidipsi): Şeker hastalığı olan kişilerde aşırı bir iştah artışı görülmektedir. Özellikle tip 1 diyabet hastalarında kilo kaybı yaşanırken, tip 2 diyabet hastalarında kilo artışı da gözlenmektedir.
Hızlı kilo kaybı: Özellikle tip 1 diyabet hastalarında kilo kaybı sık görülen bir belirtidir. Vücut enerjiyi kullanamadığı için kas ve yağ dokularını yakar, bu da kilo kaybına yol açar.
Yorgunluk ve halsizlik: Şeker hastalığı olan kişilerde sürekli bir yorgunluk hissi ve halsizlik yaşanır. Kan şekeri düzensizliği enerji seviyelerini etkiler.
Bulanık görme: Şeker hastalığı, gözlerde bulanık görme veya odaklanma sorunlarına yol açar.
Yavaş yara iyileşmesi: Şeker hastalığı olan kişilerde yaraların iyileşme süreci yavaşlar. Ayrıca tekrarlayan enfeksiyonlar da sık görülmektedir.
Karıncalanma ve uyuşma (Nöropati): Şeker hastalığı sinirlerde hasara neden olur. Bu da ellerde, ayaklarda veya bacaklarda karıncalanma, uyuşma veya yanma hissiyle sonuçlanır.
Şeker Hastalığı Neden Olur?
Şeker hastalığı, çeşitli faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkar. İşte şeker hastalığının oluşumunda rol oynayan ana nedenler:
Genetik yatkınlık: Şeker hastalığı, genetik yatkınlık sonucu ortaya çıkar. Ailede şeker hastalığı öyküsü olan kişiler, diğer insanlara göre daha fazla risk altında olur.
Otoimmün hastalık: Tip 1 diyabet, bağışıklık sisteminin pankreası hedef alarak insülin üreten hücreleri yok ettiği bir otoimmün hastalıktır. Otoimmün hastalıklar, vücudun kendi dokularına saldıran bağışıklık sistemi nedeniyle şeker hastalığına yol açar.
İnsülin direnci: Tip 2 diyabetin en yaygın nedenlerinden biri insülin direncidir. İnsülin, kan şekeri seviyelerini düzenlemek için vücutta görev yapan bir hormondur. İnsülin direnci durumunda, hücreler insüline etkili bir şekilde tepki vermez ve kan şekeri seviyeleri yükselir.
Obezite: Obezite, şeker hastalığı riskini artıran önemli bir faktördür. Vücuttaki yağ dokusu, insülin direncini artırır ve diyabet gelişimine zemin hazırlar.
Fiziksel aktivite eksikliği: Düzenli fiziksel aktivite eksikliği, şeker hastalığı riskini artırır. Egzersiz yapmak, kan şekeri seviyelerini düzenlemeye yardımcı olur, insülin duyarlılığını artırır ve kilo kontrolüne yardımcı olur.
Sağlıksız beslenme: Yüksek miktarda işlenmiş gıdalar, şekerli içecekler, doymuş yağlar ve rafine karbonhidratlar içeren sağlıksız bir beslenme tarzı, şeker hastalığı riskini artırmaktadır. Ayrıca, düşük lif içeriği ve yetersiz beslenme de şeker hastalığına katkıda bulunmaktadır.
Diğer faktörler: Yaş, cinsiyet (kadınlarda daha yaygın), stres, hormonal değişiklikler, bazı ilaçlar (örneğin kortikosteroidler), polikistik over sendromu gibi bazı durumlar da şeker hastalığı riskini artırır.
Kan Şekeri Değerleri Nasıl Olmalıdır?
Kan şekeri değerleri, açlık durumunda veya yemekten sonra ölçülen kan şekeri seviyelerini ifade eder. Bu değerler, diyabet tanısı ve tedavisi için önemlidir. İşte genel olarak kabul edilen kan şekeri değerleri:
Açlık Kan Şekeri
Tokluk Kan Şekeri
A1C (HbA1c) Seviyesi
Normal
70-99 mg/dL (3.9-5.5 mmol/L)
70-139 mg/dL (3.9-7.7 mmol/L)
%5.6 ve altı
Prediyabet
100-125 mg/dL (5.6-6.9 mmol/L)
140-199 mg/dL (7.8-11.0 mmol/L)
%5.7-6.4
Diyabet
126 mg/dL (7.0 mmol/L) ve üzeri
200 mg/dL (11.1 mmol/L) ve üzeri
%5.7-6.4
*Açlık kan şekeri en az 8 saat açlık sonrası ölçülen değerdir.
*Tokluk kan şekeri 2 saat sonra ölçülen değerdir.
*A1C seviyesi, son 2-3 aylık bir süre boyunca ortalama kan şekeri kontrolünü yansıtan bir ölçümdür.
Şeker Hastaları Neler Yiyebilir?
Şeker hastaları, kan şekerini kontrol altında tutabilmek için dikkatli bir şekilde beslenmelerine özen göstermelidir. İşte şeker hastalığında beslenme için tercih edilebilen sağlıklı besinler:
Sebzeler: Yeşil yapraklı sebzeler, brokoli, lahana, kabak gibi düşük karbonhidratlı ve lifli sebzeler, besleyici değerleri yüksek olması ve düşük glisemik indeksleri sayesinde tercih edilmektedir.
Protein kaynakları: Tavuk, hindi, balık, yumurta, yoğurt, peynir gibi düşük yağlı protein kaynakları, tokluk hissini artırır ve kan şekerini dengelemeye yardımcı olur.
Baklagiller: Mercimek, nohut, fasulye gibi baklagiller yüksek lif ve düşük glisemik indeksleriyle sağlıklı bir protein ve karbonhidrat kaynağıdır.
Sağlıklı yağlar: Zeytinyağı, avokado, ceviz gibi sağlıklı yağlar, kan şekerini yavaşlatır ve tokluk hissini artırır.
Süt ürünleri: Kefir, yoğurt, ayran gibi süt ürünleri, protein ve kalsiyum açısından zengin olup kan şekeri kontrolüne yardımcı olur.
Şeker hastaları için önerilen besinler genel bir kılavuz niteliğindedir. Ancak, her bireyin metabolizması ve sağlık durumu farklı olduğundan, kişiselleştirilmiş bir beslenme planı oluşturmak için bir beslenme uzmanı veya diyetisyene danışmak önemlidir. Ayrıca, kan şekeri seviyelerini düzenli olarak takip etmek ve uygun ilaç tedavisini sürdürmek de büyük önem taşır.
Uzak Durulması Gereken Besinler Nelerdir?
Şeker hastalarının kan şekerini kontrol altında tutabilmek için aşağıdaki besinlerden uzak durmaları önerilmektedir:
Şeker ve tatlandırıcılar: Beyaz şeker, kahverengi şeker, mısır şurubu, bal, pekmez gibi rafine şekerlerden uzak durulmalıdır. Ayrıca, yapay tatlandırıcılar da kan şekerini etkileyebileceği için sınırlı miktarda tüketilmelidir.
İşlenmiş ve şekerli gıdalar: İşlenmiş gıdalar, hazır atıştırmalıklar, paketlenmiş meyve suları, şekerli içecekler, tatlılar, bisküviler, pastalar gibi yüksek şeker içeren gıdaların tüketimi sınırlandırılmalıdır.
Yüksek Karbonhidratlı Gıdalar: Beyaz ekmek, beyaz pirinç, makarna, patates gibi yüksek glisemik indeksli karbonhidratlar, kan şekerini hızla yükseltir. Bunların yerine lifli ve tam tahıllı karbonhidratlar tercih edilmelidir.
Yağlı ve kızartılmış gıdalar: Yağlı kırmızı et, kızartmalar, cipsler gibi yüksek yağ içeren gıdalar, kilo kontrolü ve kan şekerinin düzenlenmesi açısından sınırlanmalıdır.
Şekerli İçecekler: Gazlı içecekler, meyve suları, enerji içecekleri gibi şekerli içecekler, kan şekerini hızla yükseltir. Su, şekersiz çay ve kahve tercih edilmelidir.
Alkol: Alkol, kan şekerini etkiler ve hipoglisemi riskini artırır. Şeker hastaları, alkol tüketirken ölçülü olmak gereklidir.
Tuzlu ve işlenmiş gıdalar: Yüksek tuz içeren ve işlenmiş gıdaların tüketimi sınırlanmalıdır. Bu tür gıdalar, tansiyon kontrolü ve genel sağlık açısından da önemlidir.
Diyet Programları Nasıl Olmalıdır?
Şeker hastaları için uygun bir diyet programı, kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmayı ve genel sağlığı desteklemeyi hedefler. İşte şeker hastalığı diyetinde dikkate alması gereken genel prensipler:
Dengeli karbonhidrat tüketimi: Karbonhidrat alımı, kan şekeri seviyelerini etkileyen en önemli faktördür. Sağlıklı karbonhidratlar tercih edilmeli ve porsiyon kontrolü yapılmalıdır. Tam tahıllı ürünler, sebzeler, baklagiller gibi lifli ve düşük glisemik indeksli kaynaklar tercih edilmelidir.
Protein ve sağlıklı yağ dengesi: Protein ve sağlıklı yağlar, kan şekerinin daha istikrarlı bir şekilde yükselmesini önler. Tavuk, balık, yumurta, yoğurt, zeytinyağı, avokado gibi protein ve sağlıklı yağ kaynaklarına yer verilmelidir.
Lifli gıdalar: Lifli gıdalar, sindirimi yavaşlatır, tokluk hissini artırır ve kan şekerinin daha istikrarlı seviyelerde kalmasına yardımcı olur. Sebzeler, meyveler ve baklagiller gibi lif açısından zengin gıdalar tercih edilmelidir.
Porsiyon kontrolü: Besinlerin porsiyonlarına dikkat etmek, kan şekerini kontrol etmek için önemlidir. Her öğünde dengeli porsiyonlar tercih edilmeli ve aşırı yemekten kaçınılmalıdır.
Düzenli ve dengeli öğünler: Düzenli aralıklarla beslenmek, kan şekeri seviyelerinin daha istikrarlı olmasına yardımcı olmaktadır. Öğün atlamamak ve ana öğünlerin yanı sıra sağlıklı ara öğünlerin de planlanması önemlidir.
Şekerli içeceklerden uzak durma: Şekerli içecekler, kan şekeri seviyelerini hızla yükseltir. Su, şekersiz çay veya kahve gibi içecekler tercih edilmelidir.
Takip ve izleme: Kan şekerini düzenli olarak izlemek, diyet programının etkinliğini değerlendirmek ve gerekli ayarlamaları yapmak için önemlidir. Doktor veya diyetisyen tarafından önerilen sıklıkta kan şekeri ölçümleri yapılmalıdır.
Şeker hastalığı diyeti oluşturmak için bir beslenme uzmanı ile çalışmak önemlidir. Çünkü her bireyin metabolizması ve sağlık durumu farklıdır.
